ఇంద్రధనుస్సు

సీతారాములు sweet nothings చెప్పుకుంటున్నారు. కిమపి కిమపి మందం మందమాసక్తియోగాత్ అవిరళిత కపోలం జల్పతోరక్రమేణ | అశిథిలపరిరంభవాపృతేకైకదోష్ణో రవిదిత గతయామా రాత్రిరేవ(వం) వ్యరంసీత్ || ఆసక్తియోగాత్ = సాన్నిహిత్యంగా మెలగుటవలన అవిరళితకపోలమ్ = ఒకరి చెక్కిలి మరొకరితో కలిపి అక్రమేణ = అసంబద్ధముగా మందం మందం కిమపి కిమపి = మెల్లమెల్లగా ఏదేదో జల్పతోః = గుసగుసలు పోవుచూ అశిథిలపరిరంభ = వీడని కౌగిలిలో వ్యాపృత = కుదిరిన ఏకైక దోష్ణోః = ఒకే చేయికలిగినవారలమైన మనకు అవిదితగతయామా = జాములు తెలియకుండగనే రాత్రి: ఏవం = రాత్రి ఆ విధముగా (రాత్రిః ఏవ = రాత్రి కూడా) వ్యరంసీత్ = గడిచెను. భావం: సీతా! మనమిద్దరం చెక్కిలితో చెక్కిలి చేర్చి, మెలమెల్లగా ఏవేవో మాట్లాడుకుంటూ, క్రమంగా పారవశ్యంతో గుసగుసలు వోతూ, కౌగిలిలో మన ఇద్దరి చేతులు ఒకటై జాములు కూడా తెలియకుండా ఆ రాత్రిని కూడా అలానే గడిపాము. గుర్తున్నదా? అప్పటికి రాముని పట్టాభిషేకం గడిచి ఒక యేడాది అయింది. ఆప్తులు, బాంధవులు వారి వారి ఊళ్ళకు తరలి వెళ్ళారు. తల్లులు జనక మహారాజు నిర్వహించే యజ్ఞకార్యానికై వెళ్ళారు. సీత నిండు గర్భిణి. రాముడు ఆమెను కంటిక...

శూన్యం వాసగృహం విలోక్య శయనాదుత్థాయ కించిచ్ఛనైః నిద్రావ్యాజముపాగతస్య సుచిరం నిర్వర్ణ్య పత్యుర్ముఖమ్ | విస్రబ్ధం పరిచుంబ్య జాతపులకామాలోక్య గండస్థలీం లజ్జా నమ్రముఖీ ప్రియేణ హసతా బాలా చిరం చుంబితాః || బాలా = ఆ జవ్వని శూన్యం వాసగృహం విలోక్య = శయనగృహం నిర్మానుష్యముగా ఉండటం చూచి, కించిత్ శనైః = మెల్లగా శయనాదుత్థాయ = నిద్రనుండి లేచి, నిద్రావ్యాజముపాగతస్య = దొంగనిద్దురపోవుచున్న పత్యుర్ముఖమ్ = పతి ముఖాన్ని సుచిరం నిర్వర్ణ్య = చాలా సేపు చూసి విస్రబ్ధం పరిచుంబ్య = జంకు లేకుండా ముద్దుపెట్టుకుని గణ్డస్థలీం = అతని చెక్కిలియందు జాతపులకామాలోక్య = అంకురించిన పులకింతలను కనుగొని లజ్జా నమ్రముఖీ = సిగ్గుతో తలదించుకున్నదై ప్రియేణ హసతా = ప్రియునిచేత పరిహాసము చేయబడినదై చిరం చుంబితా = చాలా సేపు ముద్దుపెట్టుకొనబడినది (అయినది) ****************************** ********* నిదురిస్తున్న ప్రియురాలి పెదవిపైని అందమైన ముద్దును గాలిబ్ దొంగిలిస్తే, అమరుకుడనే సంస్కృతకవి ప్రియుని చెక్కిలిపై ముద్దు ద్వారా ఏకంగా అందమైన దోపిడీకి దిగాడు. అమరుకుడని ఒక కవి. ఆయన వ్రాసిన పుస్తకం పేరు అమరుశతకం. ఈయనపై ఒక వి...

శరత్కాలం. నిర్మలమైన ఆకాశంలో కొంగలబారు వెళుతూంది. ఆ దృశ్యాన్ని విదూషకుడు (నాయకుని సహాయకుడు), రాజు (నాయకుడు), చేటి (నాయిక యొక్క పరిచారిక) చూసి వర్ణిస్తున్నారు. ********************************** విదూషకః : శరత్కాల నిర్మలాంతరిక్షే ప్రసారిత బలదేవ బాహుదర్శనీయాం సారసపఙ్త్కిం యావత్సమాహితం గచ్ఛన్తీం పశ్యతు తావద్భవాన్ . రాజా: వయస్య, పశ్యామ్యేనామ్ ఋజ్వాయతాంచ విరలాంచ నతోన్నతాంచ సప్తర్షివంశకుటిలాంచ నివర్తనేషు | నిర్ముచ్యమాన భుజగోదర నిర్మలస్య సీమామివామ్బర తలస్య విభజ్యమానామ్ || చేటీ: పశ్యతు పశ్యతు భర్తృదారికా. ఏతాం కోకనదమాలాపాండురరమణీయాం సారసపంక్తిం యావత్సమాహితం గచ్ఛన్తీమ్. ********************************** విదూషకుడు:శరత్కాలంలో స్వచ్ఛమైన ఆకాశంలో చాపినబలరాముని బాహువుల లాగా దర్శనీయంగా ఉన్న కొంగలబారును వెళ్ళేంతలో చూడు రాజా. రాజు: మిత్రమా, సరళంగా ఉన్నవి, విడివిడిగా ఉన్నవీ, ఎత్తుపల్లెములు కలిగినవి, మలుపులు తిరిగేప్పుడు సప్తర్షి మండలంలా వంకరగా అయినవి, కుబుసం విడిచిన పాములా స్వచ్ఛంగా ఉన్న గగనతలానికి సరిహద్దురేఖ గీచినట్లుగా ఉన్నవీ అయిన ఆ సారసపంక్తిని చూశాను. చేటి: మహారాణీ, ఎర...

ఈ యేడాది మా పెరడు కళకళలాడిపోతోంది. అరచేతిలో పట్టేంత జామకాయలు, బంగారు రంగులో గుమ్మడిపాదు నుంచి వేలాడుతున్న గుమ్మడికాయ, మొదటిసారి కాస్తున్న నిమ్మచెట్టు, గన్నేరుపూలు, బంతిపూలు, మందారం, గుత్తులుగా వేలాడుతున్న బాదంకాయలూ, కొబ్బరి చెట్టుపై నుండి క్రిందికి చూస్తున్న కొబ్బరిబొండాలూ.. బాదం గట్టుపై కూర్చుని బాదంకాయ కండ నములుతూ కొబ్బరి నీరు (గొట్టం అవసరం లేకుండా) త్రాగడం ఒక స్వప్నంలాంటి అనుభూతి. భాసుడు వ్రాసిన స్వప్నవాసవదత్తం అనే సంస్కృతనాటకం చదవడమూ అలాంటి చిక్కటి అనుభూతిని కలిగిస్తుంది. అయితే ఈ వారం టాపిక్ అది కాదు. కొబ్బరినీళ్ళు త్రాగడానికి ముందు కాస్త ఘాటైనదేదైనా రుచి చూడాలి. అలాంటి ఘాటైన శృంగారతిలకమ్ గురించి ఈ వారం.  కాళిదాసు కృతిగా చెప్పబడుతున్న శృంగారతిలకమ్ ఒక మిరపకాయబజ్జీల పొట్లం లాంటి ముక్తక కావ్యం. అయితే ఈ కావ్యం రచించినది కాళిదాసు కాదన్న సంగతి సులభంగానే కనుక్కోవచ్చు. ఎందుకంటే - కాళిదాసు కవిత్వంలో కనిపించే అనుపమానమైన ఉపమానాలు ఇందులో లేవు. అలాగే కాళిదాసు కవితావైదగ్ధ్యం శృంగారతిలకమ్ లో లేదు. వైదగ్ధ్యం అంటే తనకు మాత్రమే సాధ్యమైన ఒక నేర్పు.  ఆ వైదగ్ధ్యాన్ని ఒక చిన్న శ్లోక...

బ్రహ్మాండచ్ఛత్రదణ్డః శతధృతిభవనాంభోరుహోనాళదణ్డః క్షోణీనౌకూపదణ్డః క్షరదమరసరిత్పట్టికాకేతుదణ్డః | జ్యోతిశ్చక్రాక్షదణ్డస్త్రిబువన విజయస్థమ్భదణ్డోంఘ్రిదణ్డః శ్రేయస్త్రైవిక్రమస్తే వితరతు విబుధద్వేషిణాం కాలదణ్డః || బ్రహ్మాండచ్ఛత్రదణ్డః = బ్రహ్మాండము అను గొడుగుకు మూలమైన కర్ర శతధృతి భువన అంభోరుహో నాళదణ్డః = బ్రహ్మ పీఠమైన తామరపువ్వు యొక్క నాళము క్షోణీనౌకూపదణ్డః = భూమి అను నావయొక్క తెరచాప కొయ్య క్షరదమరసరిత్పట్టికాకేతుదణ్డః క్షరత్ = జారుచున్న అమరసరిత్ = అమరవాహిని అయిన గంగ (అనెడి) పట్టికా = పట్టుచీరకు కేతుదణ్డః = జెండాకర్ర జ్యోతిశ్చక్రాక్షదణ్డ = జ్యోతిశ్చక్రమునకు ఇరుసు విబుధద్వేషిణాం కాలదణ్డః = బుద్ధిమంతులశత్రువులకు (రక్కసులకు) కాలదండమూ ఐనట్టి త్రైవిక్రమః = త్రివిక్రమావతారుడైన హరి యొక్క త్రిభువనవిజయస్థమ్భదణ్డోంऽఘ్రిద ణ్డః = త్రిభువన విజయసంకేతముగా ఒప్పారిన స్థంభముగా భాసించు పాదము అను ధ్వజము తే = నీకు శ్రేయః = అభివృద్ధి వితరతు = పంచుగాక! ****************************** ************ ఎనిమిది దండాలతో హరికి దండాలు సమర్పించిన ఆ కవి-ప్రవరుడు దండి. దండినః పదలాలిత్యం అని సూక్తి. అపూర...

శమాలినః కరతలద్వయేన సా సన్నిరుద్ధ్య నయనే హృతాంశుకా | తస్య పశ్యతి లలాటలోచనే మోఘ యత్న విధురా రహస్యాభూత్ || శివపార్వతుల శృంగారదృశ్యాన్ని కాళిదాసు వర్ణిస్తున్నాడు. (కుమారసంభవం ఎనిమిదవ సర్గ, ఏడవ శ్లోకం) రహస్య కేళిలో శివుడు పార్వతి వస్త్రాలను అపహరించాడు. ఆమె సిగ్గుపడి శివుని రెండు కళ్ళను మూసివేసింది. కానీ ఈశ్వరుడు లలాటలోచనంతో ఆమెను చూడసాగినాడు. ఇంక ఆమె ఏమీ చేయలేక వివశురాలై ఉండిపోయింది. ఈ శ్లోకం ఇక్కడ ఉదహరించడానికి కారణం - గాథాసప్తశతి లోని మరొక ప్రాకృత శ్లోకం. రఇకేళిహిఅణిఅసణకరకిసలఅరుద్ధణఅణజుఅలస్స | రుద్దస్స తఇఅణఅణం పబ్బఈ పరిచుంబిఅం జఅఇ || సంస్క్తతఛాయ: రతికేళిహృతనివసనకరకిసలయరుద్ధనయనయుగళస్య| రుద్రస్య తృతీయనయనం పార్వతీపరిచుంబితం జయతి|| రతికేళిలో అపహరించిన వస్త్రములు గలవాడు, చివురుటాకుల చేతులతో నేత్రద్వయం కప్పబడినవాడు అయిన రుద్రునియొక్క - పార్వతిచే చుంబించబడిన ఫాలనేత్రము సర్వోత్కృష్టముగా ఉన్నది కాళిదాసు కుమారసంభవశ్లోకానికి ప్రేరణ గాథాసప్తశతిలోని పై శ్లోకం అని స్పష్టంగా తెలుస్తూంది కదా. ఇప్పుడు ఈ రెంటిని కాస్త పరిశీలించి మన ఉబలాటం తీర్చుకుందాం. - కాళిదాసు ఉజ్జయినీ నగర నివాసి. రా...