ఇంద్రధనుస్సు

కం|| ఉవిద! హృది సదా కరుణము కవిస్మరణభాజి గాథ కమలాశ్రితమే, అవికలసచ్ఛీలి యశము. భువిద్విష! దురిత కరహిత ప్రోక్తులు చాలున్. చ్యుతాక్షరి ఒక ప్రహేళిక. అంటే అక్షరాలతో ఆట. రావణాసురుడు సీతతో అంటున్నాడు. (మొదటి మూడుపాదాలు) అమ్మాయీ! నా హృది సదా కరుణతో ఉన్నది. నా గాథ కవిస్మరణభాజి - కవులచే స్మరించదగినది, నా గాథ కమలాశ్రితము అంటే లక్ష్మీస్వరూపమైనది. నా కీర్తి - అవికల - దోషాలు లేని, సచ్ఛీలి = మంచి శీలము గలది. దీనికి సీత సమాధానం భువిద్విష = భూమికి శత్రువుగా అయిన వాడా! దురితకర హిత = పాపం చేసే వారికి హితమైన ప్రోక్తులు = ప్రసిద్దమైన పలుకులు చాలున్ = చాలును. దురితకరహిత - ఇక్కడ మరొక విధమైన శ్లేష కూడా ఉంది. దురిత = పాపీ "క" రహిత = నీవు పైన చెప్పిన మాటలలో "క" తీసివేస్తే వచ్చే ప్రోక్తులు = పలుకులు చాలున్ = చాలునులే. క తీసివేస్తే ఏమి వస్తుందో చూద్దాం. ఉవిద! హృది సదారుణము = అమ్మాయీ, నా హృదయము దారుణమైనది విస్మరణభాజి గాథ మలాశ్రితమే నా గాథ - విస్మరణభాజి = గుర్తుంచుకోదగ్గది కాదు. నా గాథ మలాశ్రితము = నా కథ మలానికి ఆలవాలమైనది. ఇక యశము అవిలసచ్ఛీలి యశము. అవిలసత్ శీలి...

క్షీర సాగర తరంగ శీకరాసార తారకిత చారుమూర్తయే! భోగిభోగ శయనీయశాయినే మాధవాయ మధువిద్విషే నమ:!! క్షీరసాగర తరంగ = పాలకడలి అలల యొక్క శీకరాసార = బిందువులచేత నింపబడిన తారకిత చారుమూర్తయే = చుక్కలు కలిగిన అందమైన వానికి భోగి భోగ శయనీయ శాయినే = ఆదిశేషుని పై పవళించిన వానికి మాధవాయ = మాధవునకు మధువిద్విషే = మధు అను రాక్షసునకు శత్రువైన వానికి నమః = జోత. శ్రీ మహావిష్ణువు పాలకడలిలో ఆదిశేషునిపై పవళించి ఉన్నాడు. ఆ పాలకడలి తరంగాల తుంపరలు ఆయన నల్లని తనువుపైన అక్కడక్కడా చింది ఆకాశంలో చుక్కల్లా మెరుస్తున్నాయి. అలాంటి మహావిష్ణువుకు నమస్కారం. *********************************************** తెలుగు భాష నేర్చుకునేప్పుడు మొట్టమొదటగా వేమన పద్యాలు, చిన్న చిన్న పొడుపు కథలూ, సుమతీశతక పద్యాలు, పోతన భాగవతపద్యాలు - ఇలా ఆరంభిస్తాం. సంస్కృతాధ్యయనం లోనూ ఒక వరుస ఉంది. మొదట బాలరామాయణం, అమరకోశం, శబ్దమంజరీ, ముకుంద మాల, ధాతువులూ, భర్తృహరి, ఆపైన రఘువంశం, కుమారసంభవం.... పై వరుసలో ముకున్దమాల ఉండటమే ఆ మహనీయమైన స్తోత్ర కావ్యం గొప్పతనాన్ని చెప్పక చెబుతుంది. విశిష్టాద్వైత మతం - అందుకు సంబంధించిన భక్తి సాహిత్యం అనర్ఘ, అమూల్య రత్నాలను ...

స్మృతాऽపి తరుణాతపం కరుణయా హరన్తీ నృణాం అభంగురతనుత్విషాం వలయితా శతైర్విద్యుతాం | కళిందగిరినందినీ తటసురద్రుమాలంబినీ మదీయ మతి చుంబినీ భవతు కాపి కాదంబినీ || నృణాం = మానవుల తరుణాతపం = సంసార బాధను స్మృతాऽపి = తలిచినంతమాత్రమున కరుణయా = కరుణతో హరన్తీ = పోగొట్టునది అభంగుర తనుత్విషాం = నాశము లేని శరీరకాంతిని కలిగిన విద్యుతాం = మెరుపుల శతైః = శతములను వలయితా = చుట్టుకున్నది కళిందగిరినందినీ = యమునానది యొక్క తట = ఒడ్డున ఉన్న సురద్రుమ = కల్పవృక్షమును (వేపచెట్టును) ఆలంబినీ = ఆశ్రయించినది (ఆ చెట్టు చిటారుకొమ్మల నుండునది) కాపి = ఒకానొక కాదంబినీ = కారు మేఘము మదీయ = నాయొక్క మతి చుంబినీ = మతిని చుంబించునది భవతు = అగుగాక. అదేదో తెలుగు సినిమాపాటలా యమునానది గట్టుంది. గట్టుపైనా చెట్టుంది. చెట్టు చివరనా మేఘముంది మేఘమే నా మది మెదిలింది. అన్నట్లుగా యమునానది నాశ్రయించిన కృష్ణుడు అన్న మేఘాన్ని కవి మంగళాచరణలో ప్రార్థిస్తున్నాడు. ఆ కాదంబిని (మేఘం) యమునాతటిని ఉన్న ఒక విశాలవృక్షాన్ని ఆశ్రయించింది. మెరుపుతీగలశతములు (అనబడే గోపస్త్రీలతో) చుట్టుకుని ఉన్నది. స్త్రీ లింగమైన కాదంబిని ద్వార...

రాముడు శివధనుస్సును ఎక్కుపెట్టాడు. అప్పుడు - రుంధన్నష్టవిధేః శ్రుతీర్ముఖరయన్నష్టౌ దిశః క్రోడయ న్మూర్తీరష్ట మహేశ్వరస్య దిశయన్నష్టౌ కులక్ష్మాభృతః తాన్యక్ష్ణా బధిరాణి పన్నగకులాన్యష్టౌ చ సంపాదయ న్నున్మీలత్యయమార్యదోర్బలదళత్కోదండకోలాహలః || విధేః అష్ట శ్రుతీః రుంధన్ = బ్రహ్మ యొక్క ఎనిమిది చెవులను గింగురులెత్తిస్తూ అష్టౌ దిశః ముఖరయన్ = ఎనిమిది దిక్కులు మారుమ్రోగిస్తూ మహేశ్వరస్య అష్టమూర్తీః క్రోడయన్ = ఈశ్వరుని అష్టమూర్తులను ఆవహిస్తూ అష్టౌ కులక్ష్మాభృతః దళయన్ = ఎనిమిది కులపర్వతాలను పగులగొడుతూ తాని పన్నగకులాని అష్టౌ = ప్రసిద్ది పొందిన ఎనిమిది విధాలైన నాగములను అక్ష్ణా బధిరాణి సంపాదయన్ = చూపులతో చెవిటివిగా చేయుచూ ఆర్య = పూజ్యుడైన రాముని దోర్బల = భుజబలముచే దళత్ = విరుగుచున్న కోదండ కోలాహలః = శివధనుస్సు యొక్క తీవ్రమైన ధ్వని అయమ్ = ఇదే ఉన్మీలతి = పెద్దదవుతున్నది. అనర్ఘరాఘవం అనే ఏడంకాల నాటకంలో మూడవ అంకంలో రాముడు శివధనుర్భంగం చేసే ఘట్టంలోనిది ఈ పద్యం. ఈ నాటకకర్త మురారి పండితుడు. మహేశ్వరునికి ఎనిమిది రూపాలున్నవి.  ఇవి - శర్వ, భవ, పశుపతి, ఈశాన, భీమ, రుద్ర, మహాదేవ, ఉగ్ర   కులపర్వతాలు - మహేంద్ర, ...