ఇంద్రధనుస్సు

కలశే నిజహేతుదండజః కిము చక్రభ్రమకారితాగుణః | స తదుచ్ఛకుచౌ భవన్ ప్రభాఝరచక్రభ్రమ మాతనోతి యత్ || నిజహేతుదండజః నిజ = తనదైన హేతు = నిమిత్తకారణమైన దండజ = కట్టెవలన బుట్టిన చక్రభ్రమకారితా= కుమ్మరి చక్రము త్రిప్పుటను చేసెడి గుణః = ధర్మము కలశే = కుండయందు కిము సంక్రాంతః = సంక్రమించినదా ఏమి? యత్ = ఏలనన సః = ఆ కుండ తదుచ్చకుచౌ = ఆ దమయంతి యొక్క ఉన్నతమైన పయోధరములుగా భవన్ = అగుచు ప్రభాఝరచక్రభ్రమమ్ = కాంతిప్రవాహమందు చక్ర(వాక పక్షులా అను) భ్రమను ఆతనోతి = కలిగించుచున్నది. ****************************************** శ్లోకం తాత్పర్యం వ్రాసినా సాధారణంగా అర్థం కా(లే)దు. ఖంగారు పడకండి. ఇదొక నారికేళపాకం. ఈ నారికేళానికి పీచు కూడా పీకాలి. నిదానంగా చూద్దాం. ****************************************** సంస్కృతాధ్యయనంలో పంచమహాకావ్యాల వరుస ఇది. కాళిదాసు రఘువంశం, కుమారసంభవం, భారవి కిరాతార్జునీయం, మాఘుని శిశుపాలవధమ్, శ్రీహర్షుని నైషధీయచరితమ్. కాళిదాసు కమనీయకవిత్వానికి కేరాఫ్ అడ్రస్ అన్న సంగతి తెలిసిందే. శబ్దమూ, అర్థమూ మహా స్వారస్యంతో కూడి జిలుగులు చిమ్మే కవిత్వం అది. భారవి కవిత్వం కాస్త ప్రౌఢం. భారవేరర్థగౌరవమ్ ...

సిలం కిమనలం భవేదనలమౌదరం బాధితుమ్ పయః ప్రసృతి పూరకం కిము న ధారకం సారసమ్ | అయత్నమలమల్లకం పథి పటచ్చరం కచ్చరమ్ భజన్తి విబుధాః ముధాన్ హ్యహహ కుక్షితః కుక్షితః || ఔదరం అనలం = కడుపు లోని నిప్పును,బాధితుమ్ = చల్లార్చడానికి,సిలం = ఏరుకుని వచ్చిన ధాన్యం,కిమ్ అన్ అలం భవేత్? = చాలవా?; ప్రసృతిపూరకం = రెండు చేతులలో నిండుగా నిండిన,పయః = నీరు,సారసం = ద్రప్పిని కిము న ధారకం = తట్టుకోవడానికి సరిపడవా?; అయత్నం = అప్రయత్నంగా,పథి = దారిని (ఉన్న),పటచ్చరం = ప్రాతగుడ్డ,అల్లకం కచ్చరం = ఏర్పడిన గోచిగా,అలం? = చాలును కదా; విబుధాః = పండితులు,ముధాన్ = ముష్కరులను,కుక్షితః కుక్షితః = కేవలం కడుపు కోసం; భజన్తి హి అహహ = భజిస్తున్నారే..హహ! ********************************************* అది పదుమూడవశతాబ్దం. విద్యారణ్యస్వాములవారి నేతృత్వంలో బుక్కరాయలు విజయనగరసామ్రాజ్యాన్ని నెలకొల్పిన రోజులు. ఆ రోజుల్లో దక్షిణాన శ్రీరంగంపై మాలిక్ కాఫర్ దండెత్తాడు. ఆ సమయంలో ఒకానొక మహానుభావుడు - ఆలయ మూలవిరాట్టు శ్రీరంగనాథుని విగ్రహాన్ని, మరణించిన తన మిత్రుడైన సుదర్శనభట్టు "శ్రుతిప్రకాశిక" వ్యాఖ్యానాన్ని, వారి ఇద్దరు...

మధుద్విరేఫః కుసుమైకపాత్రే పపౌ ప్రియాం స్వామనువర్తమానః | శృంగేణ సంస్పర్శ నిమీలితాక్షీం మృగీమకండూయత కృష్ణసారః || ద్విరేఫః = తుమ్మెద, కుసుమైకపాత్రే = పువ్వు అనే ఒక గిన్నెలోని, మధు = తేనెను, స్వాం ప్రియాం = తన ప్రియురాలిని, అనువర్తమానః= అనుసరించి, పపౌ = త్రాగినది. కృష్ణసారః = దుప్పి,సంస్పర్శనిమీలితాక్షీం = తనస్పర్శతో మోహం పొంది కళ్ళు కాస్త మూసుకున్న,మృగీం = ఆడుజింకను, శృంగేణ = కొమ్ముతో, అకండూయత = గోకింది. శివుడు తీక్ష్ణంగా తపస్సు చేస్తున్నాడు. ఆయన తపస్సు చేస్తుండగా వసంతం వచ్చింది. అప్పుడు అడవిలో జంతువులను, ప్రకృతిని వర్ణిస్తున్నాడు కవి. ఒక తుమ్మెద, పువ్వు అనే గిన్నెలో తన ప్రియురాలితో కలిసి తేనెను పంచుకుని త్రాగుతూందట. ప్రియురాలిని అనుసరించి - అంటే ప్రియురాలు త్రావిన తేనెను మగతుమ్మెద తాగుతూంది అని - చమత్కారం. అలాగే ఓ దుప్పి, ఇంకో ఆడజింకను గోకుతుందట. ఆ ఆడుజింక కళ్ళు సగం మూసుకుంది. అంటే ఇంకాస్త గోకనీ అని ఆ గోకుడు తాలూకు అనుభవాన్ని ఆస్వాదిస్తూంది. ఇంకా - ఒక ఆడుయేనుగు పుప్పొడితో సువాసన అలముకున్న కొలనులో నీళ్ళను మగయేనుగుకు తొండంలో పట్టి ఇస్తూందట. ఓ హంసేమో సగం కొరికిన...