పోస్ట్‌లు

ముకుందవిలాసః - కుంటిమద్ది శేషశర్మ.

చిత్రం
ముకుందవిలాసః అని ఒక శతకం. మొత్తం అంతా సంస్కృతంలో ఉంది. ముందుమాట - కప్పగంతుల లక్ష్మణశాస్త్రి గారు వ్రాశారు. అదీ సంస్కృతంలోనే ఉంది.(ఇక్కడి తాత్పర్యాలు నావి)  ఇది ముకుందుని లీలలను స్తుతిస్తూన్న స్తుతి కావ్యం. స్తుతికావ్యం కనుక గొప్ప వర్ణనలు, అనూహ్యమైన  ఉపమలు, జిగేలుమనే పోకడలు లేవు. అయితే ఆశ్చర్యం గొలిపేదేమంటే - ఇంత సులభంగా, అనాయాసంగా సంస్కృతం వ్రాయవచ్చా అని ప్రతిశ్లోకమూ స్ఫురింపజేస్తుంది. పుస్తకంలో 7 విధాల విలాసాలు ఉన్నాయి. బాల, ప్రౌఢ,దూత, ఆచార్య, సారథి, లీలాలోల, శరణ్యమని వివిధ ముకుందవిలాసాలు. శ్రీవత్సచిహ్న! అన్న నిర్దేశంతో మంగళకరంగా ఈ శతకం ఆరంభం అవుతుంది. బాలముకుందవిలాసం లో రెండవశ్లోకం చూడండి. కారాగృహం స్వతనుకోమలకాంతిపూరై రాపూరయంత మరవిందదళాయతాక్షమ్ ఆనందఖేదజనకం సకృదేవమాతుః గోపాలబాలకముకుందమహం నమామి. కోమలమైనకాంతులతో కూడిన తన గాత్రపు కాంతితో చెరసాలను నింపుతున్న, తామరపూరేకులవంటి వెడదకన్నులవాడు, పుడుతూనే అమ్మకు దుఃఖాన్ని, ఆనందాన్ని పంచిన - గోపాలబాలకుడైన ముకుందుని నమస్కరిస్తున్నాను. వసంతతిలకం ఇది. (శ్రీవేంకటాచలపతే తవ సుప్రభాతం - అన్న వేంకటేశ్వరసుప్రభాతపు కోవ).  ఈ బాలముకుందవిలాసంలో...

వాఙ్మయచరిత్రలో కొన్ని వ్యాసఘట్టాలు - శ్రీ ఏల్చూరి మురళీధరరావు గారు.

చిత్రం
ప్రతి తరం తన తదనంతర తరానికి వారసత్వంగా - తమ తరం నాటి అంతశ్చేతన యొక్క సారాంశాన్ని, విలువలను, ఆలోచనామృతపు మీగడతరకలను ఏదో రూపేణా అందిస్తూ రావడం మానవజాతికి సహజాతంగా వచ్చిన నేర్పు. ఈ విధమైన వారసత్వపు ప్రదానం సాహిత్యప్రపంచంలో కూడా ప్రతిబింబిస్తున్నది. దీనికి ప్రధానకారణం - ప్రతితరంలో జన్మిస్తున్న పండితులు, సహృదయులు, అద్భుత విమర్శకులు, కవులు ఇత్యాది. ఈ పరంపరలో ప్రస్తుతం మన కాలానికి చెందిన కవి, సహృదయవిమర్శకులు శ్రీ ఏల్చూరి మురళీధరరావు గారు.  వీరి సాహిత్య వ్యాససంపుటి "వాఙ్మయచరిత్రలో కొన్ని వ్యాసఘట్టాలు, మరికొన్న విశేషాంశాలు" పేరుతో ఇప్పుడు లభిస్తున్నది.  ఇటువంటి పుస్తకం, ఇంత నాణ్యతతో, ఒక్క స్ఖాలిత్యము, ముద్రారాక్షసము లేకుండా, చక్కని ప్రింట్ తో వెలువడడం ఒక్కరి వల్లనో, ఇద్దరివల్లనో సాధ్యం అయేది కాదనుకుంటాను. ఈ కృషి వెనుక ఉన్న ప్రతి ఒక్కరికి అంబ సరస్వతి కరుణాకటాక్షాలు ప్రసాదిస్తుంది.  శ్రీ ఏల్చూరి వారి ఈ వ్యాససంకలనాన్ని - ఒక పుల్లెల రామచంద్రుడు గారి వ్యాససంకలనం తోనూ, సంస్కృత సాహిత్యం మీద ఆంగ్లంలో అద్భుత విమర్శలు వెలయించిన శ్రీ రాఘవన్ గారి వ్యాసాలతోనూ పోల్చవచ్చు. బహుశా కొన్ని అంశాలలో ఒ...

Disclaimer

చిత్రం
  ఈ బ్లాగ్ లో ప్రచురింపబడిన వ్యాసాలు - ఈ బ్లాగు ఓనర్ వి మాత్రమే కావు. ఇవి అందరివి కూడా. ఈ వ్యాసాలను ఎవరైనా వాడుకోవచ్చు. వారి పేరు పెట్టుకుని ప్రచురించుకున్నా అభ్యంతరం లేదు. 🙂  ఇట్లు, "భారతి".

శిశుపాలవధమ్ ఆరవ సర్గ తెలుగు టీక, తాత్పర్యములు - ముగింపు (71 - 79)

  ౭౧. వపురంబువిహారహిమం శుచినా రుచిరం కమనీయతరా గమితా! రమణేన రమణ్యచిరాంశులతారుచి రంకమనీయత రాగమితా ||   శుచినా అంబువిహారహిమం రుచిరం వపుః గమితా (అత ఏవ) కమనీయతరా అచిరాంశులతారుచిః రాగమితా రమణి రమణేన అంకం అనీయత ।    సర్వంకష ఆథ ఏకేన గ్రీష్మమాహ। వపురితి || శుచినా గ్రీష్మేణ ప్రయోజక కర్త్రాన్ అంబువిహారేణ జలక్రీడయా- హిమం శీతం - అత ఏవ - రుచిర ముజ్జ్వలం వఫుర్దేహం -గమితా ప్రాపితా గతి బుద్ధీత్యాదినా ఆణికర్తుః కర్మత్వం ప్రధాన కర్మణ్యాఖ్యే యేలాదీనా హృత్ వికర్మణా మిత్యభిహితత్వం చ అత ఏవ - కమనీయతరా రమణీయతరా - అచిరాంశుః లతేవ అదిరాంశులతా విద్యుల్లతా తస్యాః రుచిరివ రుచిర్యస్యాస్పా- అచిరాంశులతారుచి రిత్యుపమాద్వయం తథా రాగమనురాగం-ఇతా ప్రాప్తా - ఇణి కర్తరి క్తః - రమణి - రమణేన ప్రియేణ-అంకముత్సంగం అనీయత నీత్వా నీతృ హృకృష్వహామితి నయతే ద్విర్ కర్మకతా - శేషం పూర్పవత్-తోటక వృత్తముక్తమ్ ।    శుచినా = గ్రీష్మఋతువు వలన ;  అంబువిహారహిమం = జలక్రీడచే శుభ్రమై ; రుచిరం వపుః = అందమైన గాత్రమును ; గమితా = పొందినది ; ( అత ఏవ = మఱియు) కమనీయతరా = అధికముగా సొగసైన ;  అచిరాంశులతా...

శిశుపాలవధమ్ ఆరవ సర్గ తెలుగు టీక, తాత్పర్యములు - (61 - 70)

  ౬౧. హినుఋతావపి తాః స్మ భృశస్విదో యువతయః సుతరాముపకారిణి | ప్రకటయత్యనురాగ మకృత్రిమం స్మరమయం రమయంతి విలాసినః ||   స్మరమయం అకృత్రిమం అనురాగం ప్రకటయతి సుతరాముపకారిణి హిమఋతౌ అపి తాః యువతయః భృశస్విదః విలాసినః రమయంతి స్మ ।   సర్వంకష హిమఋతావితి । స్మరమయం స్మరాదాగతం - స్మర ప్రయుక్త మిత్యర్థః - తత ఆగత ఇతి మయట్ ప్రత్యయః - అకృత్రిమం సహజం రాగం ప్రేమ ప్రకటయతి ప్రకటీ కుర్వాణే తత్కార్యేణ - స్వేదేన ఇతి భావః - ఆతఎవ-సుతరాం ఉపకారిణి - పుంసాం రిరంసౌ జననాతేభ్యస్సానురాగ ప్రకాశనాచ్చాత్యంతో పకర్తరీ త్యర్థః - ఏనంభూతే హిమఋతౌ హేమంతేపి - స్వేదసంభావనారహితకాలేపీత్యర్థః - ఋత్యకఇతి సాంహితః ప్రకృతిభావః - భృశం స్విద్యంతీతి రాగోష్మణే - భృశస్విద ఇతి సాత్త్వికోక్తిః - క్విప్ - హేమంతోపి రాగిణాం స్వేదహేతురేవ - తద్దేతు రాగహేతుత్వాదితి భావః- తాస్తథావిధాః - యువతయః విలాసినః ప్రియాన్ - రమయంతి స్మ - హేమంతస్యోద్దీపకత్పాత్ ఇతి పీడాక్షమత్వాద్దీర్ఘః రాత్రిత్వాచ్ఛ ఉభయేచ్ఛాసదృశ మరమంతేత్యర్థః   స్మరమయం = మన్మథజన్యమైన ;  అకృత్రిమం = స్వాభావికమైన ;  అనురాగం = కాంక్షను ;  ప్రకటయతి = వెలిబ...

శిశుపాలవధమ్ ఆరవ సర్గ తెలుగు టీక, తాత్పర్యములు - (51 - 60)

  ౫౧. విగత వారిధరావరణాః కృచిద్దదృశురుల్లసితాసిలతాసితాః | క్వచిదివేంద్రగజాజిన కంచుకాః శరది నీరదినీ ర్యదవోదిశః ||   శరది యదవః క్వచిత్ విగతవారిధరావరణాః (అత ఏవ) ఉల్లసితాసిలతాసితాః క్వచిత్ నీరదనీః   (అత ఏవ) ఇంద్రగజాఇనకంచుకాః ఇవ దిశః దదృశుః |   సర్వంకష విగతేతి || శరది-యదవః యారవాః యదుశబ్దేన రఘుశబ్దవత్తదపత్యే లక్షణా | న్ననపదశబ్దనామేవ ' తద్రాజస్య బహుషు ' ఇతి లుక్సంభవాదితి-క్సచిత్ విగతవారిధరావరణాః : నివృత్త మేఘావరణాః - అత ఏవ ఉల్లసితాః కోశాదుధృతాః - అసిర్లతేవాసిలతా-తద్వత్-ఆసితాః శ్యామాః ఇత్యుపమా క్వచిన్నీరదనీః మేఘవతీః శుభ్రాభ్రపటలచ్చన్న ఇత్యర్థ:-అత ఏవ- ఇంద్ర గజాజిన మైరావతచర్మ తదేవ కంచుకః కూర్పాసకః యాసాంతాః ఇవ స్థితా ఇత్యుత్ప్రేక్షా-దిశః దదృశుః ఉక్తాలంకారయోస్సంసృష్టి:   శరది = శరత్కాలమున ; యదవః = యాదవులు ;   క్వచిత్ = ఒకచోట ;   విగతవారిధరావరణాః = జలదరహితమైన ; ( అత ఏవ = ఇంకనూ) ఉల్లసితాసిలతాసితాః ; ఉల్లసిత = ఒర నుండి దూసిన ; అసితాః అసిలతా = నల్లనివి , తీవెల వంటి ఖడ్గాల వలె ఒప్పు ;    క్వచిత్ = ఒకచోట ; నీరదనీః = మేఘములు గల ; ( అత ఏవ = మరియ...